Aristoteles

Sadece kendi çağının değil, tüm çağların büyük sayılı filozofları arasında yer alan Aristoteles, MÖ 384 yılında Stageira’da (bugünkü Stavro) doğmuş ve M.Ö 322 yılında, Khalkhis’te 62 yaşında mide rahatsızlığından dolayı hayatını kaybetmiştir. Babası Nikomakhos’un ailesinin MÖ VIII. veya VII. yüzyılda Messenia’dan, Yunanistan’a göç ettikleri annesi Phaistis’in ise Aristoteles’in son günlerinde düşmanlarından sığındığı yer olan Khalkis’li olduğu bilinmektedir. Pythias ile evlenen ve biri kız, diğeri erkek iki çocuğu olan Aristoteles on yıl sonra eşini kaybetmiş ve bir daha evlenmemiştir. Ancak Herpyllis isimli bir kadın ile sevgiye dayalı bir beraberliği olduğu ve bu beraberliklerinden babasının adını taşıyan “Nikomakhos” adlı bir erkek çocuğu olduğu da bilinmektedir. Aristoteles’in düşüncelerinde hayatı hakkında izler bulmak mümkün olsa da onun düşüncelerini, hayatından yola çıkarak anlamak mümkün değildir. Bu görüş, tüm filozoflar için geçerli olsa da o çağının üzerinde düşünen ve kendinden sonra gelen tüm filozofları etkilediği gibi felsefe ve bilim tarihine de damgasını vuran en büyük filozoflardan birisidir.

Babasının hekim olmasının onun hem biyoloji, hem de doğa bilimindeki çalışmaları üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Bu görüşü destekleyen ise Asklepios ailelerinin çocuklarını hekimlik konusunda eğitmeleridir. Aynı zamanda Aristoteles’in Grekçe, retorik ve şiir alanlarında da eğitim alması onun eserlerini düzyazının en iyi örneklerini vermesi açısından önemli bir etken olmuştur. On sekiz yaşına geldiğinde Atina’da bulunan Platon’un akademisine öğrenci olarak giren Aristoteles, Platon’un ölümüne kadar on dokuz yıl boyunca burada kalmıştır. Henüz on üç yaşındayken Aristoteles’ten dersler almaya başlayan ve “Büyük İskender” olarak bilinen İskender,  Platon’un kurmuş olduğu ve Aristoteles’in de öğrenci olduğu Akademia’yı desteklediği gibi aynı zamanda onun başka bir okul kurmasını istemiştir ve Aristoteles M. Ö. 335 yılında Atina’da kendi okulu Lyceum’u kurmuştur. Okulunda başta doğa araştırmaları olmak üzere bütün alanlarda bilimsel ve felsefi çalışmaları öğrencileri ile birlikte yürütmüştür. Aristoteles bilginin başkalarına aktarılabileceğine inandığı için hem öğrenciler yetiştirmiş, hem de eserler kaleme almıştır. Bilim insanı-filozof olan Aristoteles hem bilimsel çalışmalarını, hem de felsefi düşüncelerini eserlerinde dile getirmiştir.

Felsefe Çalışmaları

 Aristoteles varlığı varlık olmak bakımından ele alan bilim olan metafizikten bahseder ve düşüncelerini kaleme alır. Onun ölümünün ardından “Metafizik” adı verilen bu eserine Aristoteles “İnsan doğası gereği bilmek ister.”diye başlamıştır. Eserin ana konusu var olan tüm varlıkların ayırt edici ve indirgenemez özelliklerinin tanımlanmasıdır. Ayrıca “madde, form, töz, öz, potansiyel ve aktiviteye” ilişkin düşüncelerini ortaya koymuştur.

“Nikomakhos’a Etik “adlı eserinde ise insan için iyi olanın ne olduğunu dile getirirken, sosyal yaşama ilişkin çözümlemelerini, akıl, erdem, mutluluk, politik yaşam, felsefi yaşam üzerine düşüncelerini de dile getirmiştir. Diğer felsefi çalışmalarını ise “Eudomas’a Etik”,”Magna Moralia”, “Politika”, “Retorik” ve “ Poetika” oluşturmaktadır.

      Aristoteles’in önemini ise günümüze kadar sayısız isim övgüyle vurgulamıştır. Kant onun mantık, Darwin ise biyoloji alanına yapmış olduğu katkıları dile getirmişlerdir. Aristoteles Yunan dünyasının ilk büyük bilimsel kütüphanesini, ilk doğa müzesini kuran, ilk harita koleksiyonunu düzenleyen, ilk bilimsel sınıflamaları yapan, ilk bilim tarihçisi, ilk felsefe tarihçisi olan ve ortaçağ müslüman filozof ve alimleri tarafından kendisine  “İlk Öğretmen” sıfatını alan büyük bir bilim ve düşünce insanıdır.

Mantık Üzerine Çalışmalar (Organon)

Aristoteles’in çalışmaları ve eserleri arasında büyük katkı sağladığı alanların başında mantık gelmektedir. Mantık üzerine çalışmalarını farklı başlıklar altında ele alan Aristoteles’in bu eserlerine kendisinin ölümünden sonra “peritatetikler” tarafından “Organon” adı verilmiştir. “Kategoriler”, “Önerme Üzerine” “Birinci Analitikler”,” İkinci Analitikler, “ Sofistik Kanıtların Çürütülmesi”ve “ Formel Olmayan Yanlışlar, Yanılgılar” başlıkları altında mantık üzerine eserler yazmıştır. “Birinci Analitikler”adlı eserinde mantığı sistemli bir biçimde kurmuş,“İkinci Analitikler” adlı eserinde ise bilimsel bilginin yöntemine ve niteliğine ilişkin bir sistem kurmuştur. Aristoteles’e göre mantık sadece aklın ilkeleri ve akıl yürütmelerle düşünmenin kurallarını belirlemez aynı zamanda “dil, anlam ve gerçeklik” arasındaki ilişkiyi de anlamayı sağlamaktadır.

Fizik Üzerine Çalışmaları

Aristoteles’in çalışmalarının ve eserlerinin önemli bir bölümünü doğa incelemeleri oluşturmaktadır. Aristoteles “Fizik” adlı eserinde hareket, değişme, boşluk ve zaman üzerine düşüncelerini dile getirmiştir.  Diğer fizik üzerine yapmış olduğu çalışmalar ise “ Gök Üzerine”,  “Oluş ve Yokoluş Üzerine”ve “Meteoroloji”dir.

Psikoloji Üzerine Çalışmaları

“Yaşam Üzerine”(De Anima)adlı eserinde tüm canlıların yetenekleri, ruhları, algıları,hayal ve zihnin yapısı gibi konuları ele alırken, “Küçük Doğal Şeyler” (Parva Naturalia) eserinde de hafıza, rüya gibi konuları ele almıştır.

Doğa Tarihi Üzerine Çalışmaları

“Hayvanların Tarihi”,” “Hayvanları Kısımları”,”Hayvanların Hareketi Üzerine”,”Hayvanların Gelişimleri”, “Küçük İncelemeler” Ve “Problemler” üzerine adlı eserler vermiştir.

Kaynakça:

Arslan, Ahmet(2007)  İlkçağ Felsefe Tarihi 3, Aristoteles. İstanbul.Bilgi Üniversitesi Yayınları. 1. Baskı, s 13

Erkızan, Hatice Nur, Editör Cevizci, Ahmet (2003)Felsefe Ansiklopedisi, Cilt 1, Etik Yayınları, İstanbul, s 562 – 568

Ross, Davis (2011)Çeviri, Arslan, Ahmet, Aristoteles, Kabalcı Yayıncılık, Birinci Baskı, İstanbul, s 17

Hazırlayan: Nuray Aladağ Taşçı