Platon

“Düşünme, başkalarıyla ve yüzyüze değil de kendi kendine ve sessizce gerçekleştirilen bir diyalogtur.”  Platon

        Platon’un da doğum ve ölüm tarihleri tahmini olarak M.Ö 427- 347 yılları arasında olduğu ve doğduğu tarihlerde Atina nüfusunun üçte birinden fazlasının ölümüne yol açan veba salgınının başladığı bilinmektedir. Atina’nın seçkin ailelerinden birine mensup olan Platon’un baba soyunun Atina’nın son kralı olan Kodros’a kadar uzandığı, annesi Perktione’nin büyük babasının da  Solon’un yakın bir arkadaşı da bilinmektedir. Platon’un asıl adının ise “mükemmel, ün sahibi” gibi anlamlara gelen “Aristokres” olduğu ancak geniş omuz veya geniş alına sahip olmasından dolayı ona “Platon” takma adının verildiği söylenmektedir.

Aristoteles’in hocası olan Platon felsefi sistem kurucularındandır ve ardından ogrencisi olan Aristoteles’te felsefi sistemi daha da geliştirmiştir.  Platon’da bu bağlamda felsefe tarihinin özgün bir felsefi sistem kurucularından birisidir. Hatta çağdaş İngiliz matematikçi ve filozof Alfred North Whitehead, “bütün felsefe tarihinin Platon’a düşülmüş notlardan başka bir şey olmadığını belirtmiştir. Bununla birlikte Platon’un yine felsefe tarihinin tanımış olduğu en büyük eklektik filozof olduğunu söylemek de mümkündür. Platon’un sistemini başta Sokrates olmak üzere Demokritos, Herakleitos ve Pythagoras gibi diğer filozoflarında farklı öğretilerini tutarlı, uyumlu ve orijinal bir biçimde ortaya koymasıyla kurmuştur. Hemen hemen tüm filozoflar gibi o da bulunduğu toplumun ve çağının problemlerini doğru anlayıp, bu problemlere çözüm getirmeye çalışan bir filozoftur.

Yirmi yaşında Sokrates’in öğrencisi olmuş ve bu, onun hayatının dönüm noktası olmuştur. Sokrates’in onun hayatında ne denli etkili olduğu ise Platon’un eserlerinde kendini ortaya koymaktadır. Diyalog yöntemi ile yazmış olduğu eserlerinde hocası Sokrates, başrol oynamaktadır. Hocası Sokrates’in ölümünün ardından ise Sokrates’in diğer öğrencileri gibi o da Atina’dan uzaklaşmış ve Megara’ya gitmiştir. Ardından Kirenea, Sicilya, Mısır, İtalya’ya gitmiş ve bu gezileri sırasında siyasete dahil olsa da denemeleri başarısızlıkla sonuçlanmış ve son denemesinde de esir düşmüş ve bir arkadaşı tarafından para karşılığında serbest bırakılmıştır. Bu tecrübeleri yaşadıktan sonra da Atina’ ya dönerek Akademos bahçesinde  “Akademia” adında günümüzün üniversiteleri düzeyinde okul kuran Platon, kendini okuluna ve yazmaya vermiştir. Seksen yaşına kadar okulunun başında duran Platon’un ölümü üzerine okulun yönetimi vasiyeti üzerine yeğeni olan Speuiippos’a geçmiş ve yüzyıllarca varlığın sürdürmeye devam etmiştir.

Platon’un Epistemolojisi

Platon sisteminde epistemoloji çok temel ve önemli bir rol oynamaktadır. O bilgiye nasıl ulaşıldığına ve bilginin neden oluştuğunu “ Mağara Alegorisi”, “Bölünmüş Çizgi Analojisi” ve “İdealar Öğretisi” ile ortaya koymuştur.

Platon mağara alegorisi ile insanların dünyadaki hallerini, insanların salt gördüklerine inanmayı sevk eden, onları yanlış düşünce ve yanılsamalara mahkum eden kötü toplumları eleştirel bir biçimde ortaya koymaya çalışmıştır. Platon’a göre bu mahkum edilen insanların özgürleşmesi ise felsefi bilgi ve derinliğine kavrayışa götüren “soyut düşünme” ile mümkündür.

Bölünmüş Çizgi Analojisi

Platon’un bu analojisi, Mağara alegorisini tamamlar niteliktedir. Çizgiyi ortadan ikiye bölen Platon’ a göre çizginin üstteki yarısı, mağaranın dışını göstermektedir. Burası akılla anlaşılabilir “İdealar” dünyasını, çizginin alttaki yarısı ise mağaranın içini yani duyu yoluyla algılanabilen, görünüşler, fenomenler dünyasını anlatır. Platon bu benzetmelerle iki farklı bilme tarzının olduğunu belirtir. Birincisi; ideaları konu alan, akıl yoluyla bilinebilir varlıklar olan idealara yönelen felsefi bilgi olan episteme, diğeri ise duyular yoluyla algılanan fenomenlere ilişkin kanaat edinme, doksa(sanı)dır.

Platon’un İdealar Kuramı

Platon idealar kuramını ilk defa bilgi, varlık ve değer problemlerine çözüm olarak Phaidon’da ortaya koymuştur. O, ideaların, duyular yoluyla algılanan nesnelerin,şeylerin kopyaları, suretleri olan değişmez, maddi olmayan, ezeli – ebedi özler olduğunu savunur. İdea onun için bir kavram değil, şeyin özüdür, mahiyetidir. Onlar gerçekten var olan, mutlak bir varlığa sahip bulunan ancak idealar maddi, nesnel olmayan gerçekliklerdir, kendilerinde var olanlardır ve ne zamanda ne de mekanda yer işgal etmeyen bağımsız bir varoluşa sahiptirler.

Eserleri ise genel olarak üç farklı dönem altında toplanmaktadır. Gençlik dönemi eserlerinde Sokrates’in düşüncelerinin yoğun etkisi altında olmuş ve bu döneminde genellikle “ahlak” üzerine eserler kaleme almıştır. Bu dönem eserleri; “Sokrates’in Savunması, Kriton, Euthyphron, Lakhes, İon, Euthydemos, Protagoras, Kharmides, Lysis ve Devlet’in ilk kitabı”dır. Olgunluk Dönemi veya Orta Dönem eserleri ise “Gorgias, Kratylos, Menon, Şölen, Phaidon, Phaidros, Devlet’in geri kalan dokuz kitabı” oluşturmaktadır. Yaşlılık Dönemi eserleri arasında “Theaitetos, Parmenides, Sofist, Devlet Adamı, Philebos, Timaios, Yasalar” adlı eserleri bulunmaktadır.

            Kendi çağından itibaren düşünceleriyle tüm çağlara etki etkilemiş ve Plotinus tarafından kurulan “Yeni Platonculuk” akımının başlamasına neden olmuştur. Bu akım ile düşünceleri Hıristiyan felsefesi üzerinde etkili olduğu gibi İslam felsefesi üzerinde de etkili olmuştur. İslam dünyasında ise Arapça’da “p” sessiz harfinin bulunmaması ve iki sessiz harfin telaffuzunun zor olması nedeniyle “Eflâtûn” olarak tanınan Platon, ahlak, varlık, metafizik, siyaset, ruh, estetik gibi pek çok alanda eserler vermiş ve felsefe tarihine adını yazdırmış önemli filozoflardan birisidir.

Kaynakçalar:

Arslan, Ahmet(2006)  İlkçağ Felsefe Tarihi 2, Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi. İstanbul.Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı,s 176- 177

Aster, Ernst Von, (2005)İlkçağ Ve Ortaçağ Felsefe Tarihi, İm Yayın,İstanbul, 3. Baskı, s 190- 197

Cevizci, Ahmet(2018) Felsefe Tarihi, Say Yayınları, 8. Baskı, İstanbul, s 82,87,89,93,94

https://islamansiklopedisi.org.tr/platon

Hazırlayan: Nuray Aladağ Taşçı