İbn Sina’nın İlimler Tasnifi

İbn Sînâ Aristoteles’ten bu yana gelen geleneğin İslam dünyasında ilimlerin düzenlenmesi ve geleneğin devam ettirilmesi için bir ilimler tasnifi yapmıştır. Onun yaptığı tasnife göre düşüncenin biçimlerini inceleyen mantık ile kesintili ve kesintisiz niceliksel ilişkileri (sayı ve şekil) inceleyen matematik ilimlerin (ilmü’l-aded ve ilmü’l-hendese) konusu sadece zihinde bulunan ilimlerdir. Mûsiki, astronomi, aritmetik gibi disiplinler bu iki ilmin dallarıdır. Konusu zihin dışında bulunan ve değişmeyi inceleyen ilim ise tabiat ilimleridir. Varlığı varlık olarak ele alıp onun özelliklerini inceleyen ilim ilâhiyyât veya metafiziktir. İbnSînâ ahlâk, siyaset ve hukuk gibi disiplinleri metafiziğin tamamlayıcısı ilimiler olarak görür. Aristoteles’in nazarî ilimler-amelî ilimler ayırımını da benimseyen İbnSînâ mantık, tabîiyyât, riyâziyyât ve ilâhiyyâtı nazarî ilimler, ahlâk ve siyaseti de amelî ilimler içerisinde ele alır. İlimleri gayeleri açısından da ele alan filozof nazarî bilginin gayesinin hakikat, amelî bilginin gayesinin iyilik olduğunu söylemektedir. Şunu da not etmek gerekir ki Fârâbî’nin aksine İbnSînâ’nın ilimler tasnifinde, kelâm ve fıkıh gibi dinî ilimlere yer almamaktadır.
Felsefî ve Aklî İlimler
I- Âlet İlmi = Mantık
- Îsâgûcî = Mantığa Giriş (el-medhal)
- Kategoriler (makûlât)
- Yorum Üzerine (ibâre)
- Birinci Analitikler (kıyâs)
- İkinci Analitikler (burhân)
- Topikler (cedel)
- Sofistik deliller (safsata)
- Retorik (hatâbe)
- Poetika (şiir)
II- Teorik (nazarî) ilimler
- Fizik ve Tabiat İlimleri (el-ilmü’t-tabî’î)
- Temel (asli) ilimler
- Fizik
- Gökyüzü ve âlem
- Oluş ve bozuluş
- Etkiler ve edilgiler
- Mineroloji
- Meteroloji
- Botanik
- Zooloji
- Psikoloji
- Yan (fer’î) ilimler
- Tıp
- Astroloji (ahkâmü’n-nücûm)
- Feraset (firâset)
- Rüya tabiri (et-ta’bîr)
- Tılsım (et-tılsımât)
- Nîrenciyât
- Kimya = Simya
B. Matematik İlimler (el-ilmü’r-riyâzî)
- Temel ve yan ilimler
- Aritmetik (el-aded)
i. Hint Aritmetiği (el-hindî)
ii. Cebir (el-cebr)
- Geometri (el-hendese)
i. Yer ölçümü (el-mesâha)
ii. Mekanik
iii. Ölçü birimleri ve aletleri
iv. Optik (el-menâzır)
v. Su mühendisliği (naklü’miyâh)
- Astronomi (el-hey’e)
i. Astronomi cetvelleri ve takvimler
- Mûsikî (el-mûsîkâ)
i. Garip mûsikî aletlerinin yapım ve kullanımı
C. Metafizik (el-ilmü’l-ilâhî)
- Temel ilimler
- Ontolojinin temel kavramları
- Tikel ilimlerin ilkeleri
- Teoloji
- Ruhani cevherler = Melekbilim
- Gaye, nizam ve hikmet öğretisi = Teoloji
- Yan ilimler
- Peygamberlik öğretisi
- Öte dünya öğretisi = Eskatoloji
III. Pratik (amelî) ilimler
- Ahlâk
- Ev yönetimi
- Siyaset
- Yönetim/yönetici
- Peygamberlik ve şeriat
Kaynakça:
İslam Felsefesi (Tarih ve Problemler), editör: M. Cüneyt Kaya
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Hazırlayan: Elif Büşra USTA
Gerçekten faydalı bir çalışma olmuş elinize ilminize sağlık.