Site Rengi

Arkhe

Arkhe
18 Ekim 2020 12:28
0
A+
A-

Antik Yunanca bir terim olan arkhe; “ilke, ilk ilke, kaynak, başlangıç noktası, ilk neden, ilk töz” anlamlarına geldiği gibi politik bağlamda da “yönetme, yönetim” gibi anlamlara gelmektedir. Presokratik dönem filozofları varlık problemini “ teklik- çokluk ve kalıcı olan- kalıcı olmayan” olarak ele almışlar ve “değişenin gerisinde, değişmez olan şeyin ne olduğunu” bulmaya çalışmışlardır. Bir başka deyişle, değişmeyi mümkün kılan ama kendisi değişmeyen şeyin ne olduğu üzerine yoğunlaşmışlardır.

Milet okulu filozoflarından itibaren düşünürler, o güne değin gelen doğanın hâkimi Tanrılardır, Zeus’tur gibi mitolojik öğeler fikrinin dışına çıkmışlar ve başka bir ilke aramaya başlamışlardır. Felsefeyi doğuran da bu “ilk ilkenin, arkhenin ne olduğu sorusu” olmuştur. Ancak her ne kadar arkhe, yani ilk ilkenin ne olduğu sorusunu ilk kez Thales yöneltmiş olsa da “arkhe” sözcüğünü kullanan ilk filozof doğa filozoflarından olan Anaximandros’tur. Ona göre arkhe; “ezeli-ebedi olan, yaratılmamış ve yok edilemez. O, her zaman var olan ve var kalacak, olandır.” Arkhenin ne olduğunu bulmak, arkhe problemini çözmek evreni anlamak ve gizemlerini çözmek anlamına geldiği için Presokratik dönem filozofları arkhe problemi üzerinde durmuşlarlardır.

Aristoteles’in “Metafizik” adlı eserinin V. kitabı, bir sözlük niteliğini taşımaktadır ve bu bölümünde Aristoteles, arkhenin tarihsel ve kavramsal analizini yapmıştır. Öncelikle “arkhe” terimin farklı anlamlarını dile getiren Aristoteles, bu terimin altı farklı anlamını ifade etmiştir. Bu anlamlar ise aşağıdaki şekildedir.

  1. Hem bir şeyin bir parçası olan ve o şeyin meydana gelişinin ilk ilkesi olma
  2. Meydana gelen şeyin bir parçası olmaksızın, o şeyin ilkesi olarak hareket ve değişmenin ilkesi olma
  3. Değişen şeyi, hareket eden şeyi değiştiren, bilinçli bir seçim sonucu hareket edeni, hareket ettiren
  4. Bir şeyin kendisinden başladığı şey olma
  5. Şeyin kendisinden başlayan “ilk hareket noktası” olma
  6. En mükemmel başlangıç noktası olma, en uygun nokta olma

Milet okulundan itibaren filozofların “arkhe” sorunu üzerine yoğunlaşmaları böylelikle felsefenin ve bilimin doğmasına olanak sağlamıştır.  Ana maddenin, şeylerin kaynağı olan şeyin ne olduğunu anlamaya ve açıklamaya çalışan filozoflar, arkhe olarak maddi bir öğeyi ele almışlar ve doğadaki çokluğun arkasında birliği, mitlerden, dinden ayrıştırarak doğaya dönerek, akıl yürütmelerle yapmışlardır.

Kaynakçalar

Erkızan, Hatice Nur, Editör Cevizci, Ahmet, 2003, Felsefe Ansiklopedisi, Cilt 1, Etik Yayınları, İstanbul, s 608- 609

Cevizci,Ahmet, 2017, Say Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul. Say Yayınları. İstanbul.1. Baskı. s 174

Baykent,Ufuk Özen, 2018, Sokrates Öncesi Felsefede Arkhe Sorunu, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi,( ASEAD) Cilt 5, Sayı 5, S 130-142

Hazırlayan: Nuray Aladağ Taşçı

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.